1. भगवान बुद्धांनी आपल्या धम्मात स्वतःसाठी विशेष स्थान राखलेले नाही
भगवान बुद्ध आणि त्यांचा धम्म
~लेखक: डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर
*************************
तिसरा खंड- भगवान बुद्धांनी काय शिकविले
Book III- What the Buddha Taught
*************************
भाग पहिला- त्यांच्या धम्मात बुद्धाचे स्थान
Part I- His Place in His Dhamma
*************************
1. भगवान बुद्धाने आपल्या धम्मात स्वतःसाठी विशेष स्थान राखलेले नाही
The Buddha claimed no Place for Himself in His Own Dhamma
*************************
~लेखक: डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर
*************************
तिसरा खंड- भगवान बुद्धांनी काय शिकविले
Book III- What the Buddha Taught
*************************
भाग पहिला- त्यांच्या धम्मात बुद्धाचे स्थान
Part I- His Place in His Dhamma
*************************
1. भगवान बुद्धाने आपल्या धम्मात स्वतःसाठी विशेष स्थान राखलेले नाही
The Buddha claimed no Place for Himself in His Own Dhamma
*************************
1) ख्रिस्त हे स्वतःला ख्रिश्चन धर्माचे प्रेषित मानीत असत. (the Prophet of Christianity)
2) आणि ते स्वतःला ईश्वरपुत्र मानीत असत.
3) माणसाने ख्रिस्त हे ईश्वरपुत्र आहेत असे जोपर्यंत मानले नाही, तोपर्यंत त्याला मुक्ती नाही अशी त्यांची अट होती.
4) अशा रीतीने ख्रिस्ती धर्मीयांची मुक्ती, ख्रिस्तांना प्रेषित व देवपुत्र मानण्यावर अवलंबून ठेवल्याने त्यांनी ख्रिस्ती धर्मात स्वतःसाठी विशेष स्थान निर्माण केले.
5) इस्लाम धर्माचे प्रणेता महंमद हे स्वतःला परमेश्वराने पाठविलेले पैगंबर (प्रेषित) मानीत असत.
6) याशिवाय ते असे मानीत असत की, माणसाने दोन अटी मान्य केल्याशिवाय त्याला निजात (मुक्ती) नाही.
7) इस्लाम मध्ये मुक्ती मिळवण्यासाठी महंमद यांना देवाचा प्रेषित मानले पाहिजे.
8). तसेच मुक्ती मिळवण्याचा प्रयत्न करणाऱ्याने महंमद हे शेवटचे पैगंबर आहेत असे मानले पाहिजे.
9) इस्लाम मध्ये वरील दोन अटी मानणाऱ्यांनाच मोक्षाचा मार्ग खुला आहे.
10) मोक्ष हा महंमद यांना ईश्वराचा प्रेषित समजण्यावर अवलंबून ठेवल्यामुळे महंमदांनी आपणा स्वतःसाठी धर्मात स्थान निर्माण केले आहे.
11) भगवान बुद्धाने अशी कधीही अट घातली नाही.
12) शुद्धोदन आणि महामाया यांचे आपण नैसर्गिक पुत्र आहोत ह्यापलीकडे स्वतःसंबंधी तो अधिक काही म्हणत नाही.
13) येशू ख्रिस्त आणि महंमद यांनी आपापल्या धर्मशासनात स्वतःसाठी जशी विशेष स्थाने निर्मिली, मोक्षाच्या मार्गात आपले महत्व सांगितले, तसे भगवान बुद्धाने केलेले नाही. त्यांनी मुक्तीसाठी स्वतःसंबंधी अटी निर्माण केल्या नाही.
14) ह्यामुळेच त्यांच्या वैयक्तिक जीवनासंबंधी विपुल माहिती उपलब्ध असतानाही ती आपल्यापर्यंत त्याप्रमाणात येऊन पोहोचली नाही.
15) पहिली बुद्धसंगिती (Buddhist Congregation) ही बुद्धांच्या निर्वाणानंतर लवकरच राजगृह येथे भरविली गेली हे सर्वांना माहित आहे.
16) या संगीतीच्या अध्यक्षस्थानी काश्यप हा होता आणि त्यावेळी बुद्धांच्या कपिलवस्तूचेच मूळ रहिवाशी आणि ज्यांनी बुद्धाबरोबर त्यांच्या निर्वाणकाळापर्यंत प्रत्येक ठिकाणी भ्रमण केले ते 'आनंद आणि उपाली' त्या संगितीला उपस्थित होते.
17) परंतु अध्यक्ष काश्यपाने काय केले?
18) त्याने आनंदाला धम्माचे पठण (to repeat the Dhamma) करायला सांगून संगीतीला प्रश्न केला, "हे बरोबर आहे काय?" ज्या ज्या वेळी संगीती होकारात्मक उत्तर देई, त्या त्या वेळी काश्यप त्या प्रश्नावर अधिक चर्चा होऊ न देता तो प्रश्न तिथेच संपवी.
19) यानंतर त्याने उपालीला विनयाचे पाठ म्हणायला सांगितले (to repeat the Vinaya) आणि संगितीला विचारले, "हे बरोबर आहे काय?" संगितीने होकारात्मक उत्तर देताच त्या प्रश्नावर अधिक चर्चा न वाढविता अध्यक्ष काश्यप तो प्रश्न तिथेच संपवित असे.
20) ह्या पठणानंतर वस्तुतः काश्यपाने संगीतीत उपस्थित असलेल्या कोणाला तरी बुद्धांच्या जीवनातील काही महत्वाच्या घटना कथन करण्याची आज्ञा द्यावयास हवी होती.
21) परंतु काश्यपाने असे काहीच केले नाही. त्याने असा विचार केला असावा की, संघाला आपण विचारलेल्या केवळ दोन प्रश्नांशीच कर्तव्य आहे.
22) *काश्यपाने बुद्धांच्या जीवनातील प्रमुख घटनांचे संकलन केले असते तर आज आपणाला तथागत बुद्धांचे संपूर्ण चरित्र उपलब्ध झाले असते.*
23) बुद्धांच्या जीवनातील घटनांचे संकलन करण्याचे काश्यपाला का सुचले नसावे?
24) केवळ उपेक्षा (indifference) हे त्याचे उत्तर होऊ शकत नाही. *ह्याचे उत्तर म्हणजे बुद्धांनी आपल्या धम्मशासनात आपणा स्वतःसाठी विशेष स्थान निर्मिलेले नाही (carved no niche for himself) हेच होय.*
25) *बुद्ध* आणि त्यांचा *धम्म* या दोन अगदी अलग, वेगवेगळ्या गोष्टी होत.
26) बुद्ध स्वतःला आपल्या धम्मशासना पासून वेगळे मानीत असे, याचे दुसरे उदाहरण म्हणजे आपला *उत्तराधिकारी* (successor) नेमण्यास त्याने दिलेला नकार.
27) दोन तीन वेळेला त्याच्या अनुयायांनी, त्यांच्या पश्चात अधिकार ज्याने चालवायचा त्याचा निर्देश करण्याची विनंती केली.
28) आणि प्रत्येक वेळी तथागत बुद्धांनी तसे करण्याचे नाकारले.
29) *"धम्म हाच आपला स्वतःचा उत्तराधिकारी असावा,"* असे त्याचे प्रत्येक वेळी उत्तर असे.
30) *"धम्म हा स्वतःच्या अंगच्या सामर्थ्यानेच जगला पाहिजे. त्याच्या मागील माणसांच्या सत्तेने नव्हे."*
31) "ज्या धम्माला (तत्त्वाला) जगायला पाठीमागे माणसांच्या सत्तेचे बळ लागते, तो धम्मच नव्हे."
32) "धम्माचे शासन चालावयास प्रत्येक वेळी संस्थापकाचे नाव घेणे आवश्यक भासत असेल, तर तो धम्मच नव्हे."
33) धम्म आणि त्यातील आपले स्थान यासंबंधी भगवान बुद्धांचा दृष्टीकोन अशा प्रकारचा होता.
2) आणि ते स्वतःला ईश्वरपुत्र मानीत असत.
3) माणसाने ख्रिस्त हे ईश्वरपुत्र आहेत असे जोपर्यंत मानले नाही, तोपर्यंत त्याला मुक्ती नाही अशी त्यांची अट होती.
4) अशा रीतीने ख्रिस्ती धर्मीयांची मुक्ती, ख्रिस्तांना प्रेषित व देवपुत्र मानण्यावर अवलंबून ठेवल्याने त्यांनी ख्रिस्ती धर्मात स्वतःसाठी विशेष स्थान निर्माण केले.
5) इस्लाम धर्माचे प्रणेता महंमद हे स्वतःला परमेश्वराने पाठविलेले पैगंबर (प्रेषित) मानीत असत.
6) याशिवाय ते असे मानीत असत की, माणसाने दोन अटी मान्य केल्याशिवाय त्याला निजात (मुक्ती) नाही.
7) इस्लाम मध्ये मुक्ती मिळवण्यासाठी महंमद यांना देवाचा प्रेषित मानले पाहिजे.
8). तसेच मुक्ती मिळवण्याचा प्रयत्न करणाऱ्याने महंमद हे शेवटचे पैगंबर आहेत असे मानले पाहिजे.
9) इस्लाम मध्ये वरील दोन अटी मानणाऱ्यांनाच मोक्षाचा मार्ग खुला आहे.
10) मोक्ष हा महंमद यांना ईश्वराचा प्रेषित समजण्यावर अवलंबून ठेवल्यामुळे महंमदांनी आपणा स्वतःसाठी धर्मात स्थान निर्माण केले आहे.
11) भगवान बुद्धाने अशी कधीही अट घातली नाही.
12) शुद्धोदन आणि महामाया यांचे आपण नैसर्गिक पुत्र आहोत ह्यापलीकडे स्वतःसंबंधी तो अधिक काही म्हणत नाही.
13) येशू ख्रिस्त आणि महंमद यांनी आपापल्या धर्मशासनात स्वतःसाठी जशी विशेष स्थाने निर्मिली, मोक्षाच्या मार्गात आपले महत्व सांगितले, तसे भगवान बुद्धाने केलेले नाही. त्यांनी मुक्तीसाठी स्वतःसंबंधी अटी निर्माण केल्या नाही.
14) ह्यामुळेच त्यांच्या वैयक्तिक जीवनासंबंधी विपुल माहिती उपलब्ध असतानाही ती आपल्यापर्यंत त्याप्रमाणात येऊन पोहोचली नाही.
15) पहिली बुद्धसंगिती (Buddhist Congregation) ही बुद्धांच्या निर्वाणानंतर लवकरच राजगृह येथे भरविली गेली हे सर्वांना माहित आहे.
16) या संगीतीच्या अध्यक्षस्थानी काश्यप हा होता आणि त्यावेळी बुद्धांच्या कपिलवस्तूचेच मूळ रहिवाशी आणि ज्यांनी बुद्धाबरोबर त्यांच्या निर्वाणकाळापर्यंत प्रत्येक ठिकाणी भ्रमण केले ते 'आनंद आणि उपाली' त्या संगितीला उपस्थित होते.
17) परंतु अध्यक्ष काश्यपाने काय केले?
18) त्याने आनंदाला धम्माचे पठण (to repeat the Dhamma) करायला सांगून संगीतीला प्रश्न केला, "हे बरोबर आहे काय?" ज्या ज्या वेळी संगीती होकारात्मक उत्तर देई, त्या त्या वेळी काश्यप त्या प्रश्नावर अधिक चर्चा होऊ न देता तो प्रश्न तिथेच संपवी.
19) यानंतर त्याने उपालीला विनयाचे पाठ म्हणायला सांगितले (to repeat the Vinaya) आणि संगितीला विचारले, "हे बरोबर आहे काय?" संगितीने होकारात्मक उत्तर देताच त्या प्रश्नावर अधिक चर्चा न वाढविता अध्यक्ष काश्यप तो प्रश्न तिथेच संपवित असे.
20) ह्या पठणानंतर वस्तुतः काश्यपाने संगीतीत उपस्थित असलेल्या कोणाला तरी बुद्धांच्या जीवनातील काही महत्वाच्या घटना कथन करण्याची आज्ञा द्यावयास हवी होती.
21) परंतु काश्यपाने असे काहीच केले नाही. त्याने असा विचार केला असावा की, संघाला आपण विचारलेल्या केवळ दोन प्रश्नांशीच कर्तव्य आहे.
22) *काश्यपाने बुद्धांच्या जीवनातील प्रमुख घटनांचे संकलन केले असते तर आज आपणाला तथागत बुद्धांचे संपूर्ण चरित्र उपलब्ध झाले असते.*
23) बुद्धांच्या जीवनातील घटनांचे संकलन करण्याचे काश्यपाला का सुचले नसावे?
24) केवळ उपेक्षा (indifference) हे त्याचे उत्तर होऊ शकत नाही. *ह्याचे उत्तर म्हणजे बुद्धांनी आपल्या धम्मशासनात आपणा स्वतःसाठी विशेष स्थान निर्मिलेले नाही (carved no niche for himself) हेच होय.*
25) *बुद्ध* आणि त्यांचा *धम्म* या दोन अगदी अलग, वेगवेगळ्या गोष्टी होत.
26) बुद्ध स्वतःला आपल्या धम्मशासना पासून वेगळे मानीत असे, याचे दुसरे उदाहरण म्हणजे आपला *उत्तराधिकारी* (successor) नेमण्यास त्याने दिलेला नकार.
27) दोन तीन वेळेला त्याच्या अनुयायांनी, त्यांच्या पश्चात अधिकार ज्याने चालवायचा त्याचा निर्देश करण्याची विनंती केली.
28) आणि प्रत्येक वेळी तथागत बुद्धांनी तसे करण्याचे नाकारले.
29) *"धम्म हाच आपला स्वतःचा उत्तराधिकारी असावा,"* असे त्याचे प्रत्येक वेळी उत्तर असे.
30) *"धम्म हा स्वतःच्या अंगच्या सामर्थ्यानेच जगला पाहिजे. त्याच्या मागील माणसांच्या सत्तेने नव्हे."*
31) "ज्या धम्माला (तत्त्वाला) जगायला पाठीमागे माणसांच्या सत्तेचे बळ लागते, तो धम्मच नव्हे."
32) "धम्माचे शासन चालावयास प्रत्येक वेळी संस्थापकाचे नाव घेणे आवश्यक भासत असेल, तर तो धम्मच नव्हे."
33) धम्म आणि त्यातील आपले स्थान यासंबंधी भगवान बुद्धांचा दृष्टीकोन अशा प्रकारचा होता.
Comments
Post a Comment