1. धनंजननी ब्राह्मणीची भक्ती
भगवान बुद्ध आणि त्यांचा धम्म
~लेखक: डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर
*************************
सहावा खंड- बुद्ध आणि त्यांचे समकालीन
Book VI- He and His Contemporaries
*************************
भाग चवथा- बुद्धांचे मित्र आणि प्रशंसक चाहते
Part IV- Friends and Admirers
*************************
1. धनंजननी ब्राह्मणीची भक्ती
Devotion of Dhananjanani, a Brahmani
*************************
~लेखक: डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर
*************************
सहावा खंड- बुद्ध आणि त्यांचे समकालीन
Book VI- He and His Contemporaries
*************************
भाग चवथा- बुद्धांचे मित्र आणि प्रशंसक चाहते
Part IV- Friends and Admirers
*************************
1. धनंजननी ब्राह्मणीची भक्ती
Devotion of Dhananjanani, a Brahmani
*************************
1) तथागतांचे पुष्कळ मित्र आणि चाहते होते. त्यात धनंजननी होती.
2) ती एका भारद्वाज ब्राम्हणाची पत्नी होती. तिचा पती तथागतांचा तिरस्कार करीत असे. पण धनंजननी तथागतांची भक्त होती. तिच्या भक्तीचा उल्लेख करणे योग्य आहे.
3) एकदा तथागत बुद्ध राजगृहातील वेळुवनातील कलन्दकनिवास विहारात राहत होते.
4) त्या वेळी एका भारद्वाज कुळातील ब्राम्हणाची धनंजननी नावाची पत्नी आपल्या पतीसमवेत राजगृहात राहत होती.
5) तिचा पती तथागतांचा तीव्र विरोधक होता. पण धनंजननीचा मात्र बुद्ध, धम्म आणि संघ यावर दृढ विश्वास होता. ह्या त्रिरत्नाची स्तुती करण्याचा तिचा प्रघात होता. जेव्हा जेव्हा ती असे स्तवन करु लागे तेव्हा तिचा पती कान झाकून घेत असे.
6) एकदा त्यांच्याकडे पुष्कळ ब्राम्हण भोजनास येणार होते. तेव्हा त्याने तिला विनंती केली की तुला दुसरे काय हवे ते कर. पण तथागत बुद्धाची स्तुती करुन अभ्यागतांना दुखवू नकोस.
7) असले वचन देण्यास धनंजननी तयार नव्हती. तेव्हा खंजिराने केळ्याचे तुकडे करतात तसे तुझे तुकडे करीन अशी धमकी त्याने तिला दिली. ती आत्मबलिदान करण्यास तयार झाली. आणि अशा प्रकारे आपले वाकस्वातंत्त्र्य राखून तिने बुद्धस्तवनाच्या पाचशे गाथा म्हणावयास प्रारंभ करताच त्या ब्राम्हणाने बिनशर्त आपला पराजय मान्य केला.
8). भोजनपात्रे आणि सोनेरी चमचे ठेवण्यात आले व अतिथी भोजनास बसले. अतिथींना भोजन वाढताना तिची प्रभावी भावना जागृत झाली आणि मध्येच वेळुवनाकडे तोंड करुन तिने त्रिरत्न स्तवन म्हटले.
9) अपमानित अतिथी पानावरुन उठले आणि एका नास्तिकतेच्या उपस्थितीने अपवित्र झालेले अन्न थुंकून टाकून ते चालले होते. मेजवानीचा बेरंग झाल्यामुळे ब्राम्हणाने ब्राम्हणीची खरडपट्टी काढली.
10) आपल्या पतीला भोजन वाढताना तिने त्रिरत्नाचे स्तवन केले. "बुद्धांना वंदन असो, धम्माला वंदन असो, संघाला वंदन असो."
11) तिने असे स्तवन केल्यावर भारद्वाज ब्राम्हणास फार राग आला व तो म्हणाला, "चांडाळणी, प्रत्येक वेळी त्या बोडक्या बैरागड्याची स्तुती गात असतेस. थांब चांडाळणी, तुझ्या त्या गुरुला चांगलाच धडा शिकवतो."
12) धनंजननी म्हणाली, "हे ब्राम्हणा, सदैव मारयुक्त, सब्रम्ह अशा ह्या लोकात त्या अर्हत सम्यक सम्बुद्ध तथागतांना अशा रीतीने बोलू शकेल असा कोणी श्रमण, ब्राम्हण, देव अथवा पुरुष असेल असे मला वाटत नाही. तरीसुद्धा हे ब्राम्हणा, तू त्यांच्याकडे जा. तुला समजेलच."
13) तेव्हा तो गांजलेला व अप्रसन्न झालेला ब्राम्हण तथागतांचा शोध घेण्यास निघाला. त्यांच्या समोर आल्यावर त्याने मित्रत्वाने व विनयशीलतेने त्यांना अभिवादन केले व कुशलाची पृच्छा करुन तो एका बाजूला बसला.
14) अशा रीतीने बसल्यावर त्याने तथागतांना पुढीलप्रमाणे प्रश्न विचारला, "सुखी जीवनासाठी कशाची हत्या करावी? अधिक रडावे लागू नये म्हणून कशाची हिंसा करावी? असे काय आहे की ज्यांच्या हत्येचे तू सर्वात अधिक समर्थन करतो?"
15) तथागतांनी उत्तर दिले, "सुखप्रद जीवनासाठी क्रोधाची हत्या केली पाहिजे. अधिक रडावे लागू नये यासाठी क्रोधाची हिंसा केली पाहिजे. हे ब्राम्हणा, ज्याचे मूळ विषारी आहे, ज्याची परिणती संतापात आहे आणि ज्यात प्राण घातकी माधुर्य आहे, अशा क्रोधाची हिंसा केली पाहिजे. श्रेष्ठ जनांनी अशा प्रकारच्या हिंसेची प्रशंसा केली आहे. भविष्यकाळात अधिक शोक करावा लागू नये म्हणून त्या क्रोधाची तू हिंसा कर."
16) तथागतांच्या या उत्तराचे महत्त्व जाणून तो भारद्वाज बोलला, "तथागत, खरोखर अद्भुत! जशी पडलेली वस्तू कोणी उभी करावी किंवा जे आहे ते प्रकट करावे; अथवा मार्गभ्रष्टाला योग्य मार्ग दागवावा, किंवा ज्यांना नेत्र आहेत त्यांना बाह्य वस्तू दिसाव्यात म्हणून अंधारात दीप प्रज्वलीत करावा तसा नाना प्रकारांनी तथागत बुद्धांनी आपला सद्धर्म मला सांगितला. तथागत, मी बुद्ध, धम्म, संघ ह्यांचा आश्रय स्वीकारतो. मी गृहस्थाश्रमाचा त्याग करुन प्रव्रज्या घेतो."
17) अशा प्रकारे धंनजननीच केवळ तथागत बुद्धांची भक्त राहिली नाही, तर तिने आपल्या पतीलाही तथागतांचा अनुयायी बनविले.
2) ती एका भारद्वाज ब्राम्हणाची पत्नी होती. तिचा पती तथागतांचा तिरस्कार करीत असे. पण धनंजननी तथागतांची भक्त होती. तिच्या भक्तीचा उल्लेख करणे योग्य आहे.
3) एकदा तथागत बुद्ध राजगृहातील वेळुवनातील कलन्दकनिवास विहारात राहत होते.
4) त्या वेळी एका भारद्वाज कुळातील ब्राम्हणाची धनंजननी नावाची पत्नी आपल्या पतीसमवेत राजगृहात राहत होती.
5) तिचा पती तथागतांचा तीव्र विरोधक होता. पण धनंजननीचा मात्र बुद्ध, धम्म आणि संघ यावर दृढ विश्वास होता. ह्या त्रिरत्नाची स्तुती करण्याचा तिचा प्रघात होता. जेव्हा जेव्हा ती असे स्तवन करु लागे तेव्हा तिचा पती कान झाकून घेत असे.
6) एकदा त्यांच्याकडे पुष्कळ ब्राम्हण भोजनास येणार होते. तेव्हा त्याने तिला विनंती केली की तुला दुसरे काय हवे ते कर. पण तथागत बुद्धाची स्तुती करुन अभ्यागतांना दुखवू नकोस.
7) असले वचन देण्यास धनंजननी तयार नव्हती. तेव्हा खंजिराने केळ्याचे तुकडे करतात तसे तुझे तुकडे करीन अशी धमकी त्याने तिला दिली. ती आत्मबलिदान करण्यास तयार झाली. आणि अशा प्रकारे आपले वाकस्वातंत्त्र्य राखून तिने बुद्धस्तवनाच्या पाचशे गाथा म्हणावयास प्रारंभ करताच त्या ब्राम्हणाने बिनशर्त आपला पराजय मान्य केला.
8). भोजनपात्रे आणि सोनेरी चमचे ठेवण्यात आले व अतिथी भोजनास बसले. अतिथींना भोजन वाढताना तिची प्रभावी भावना जागृत झाली आणि मध्येच वेळुवनाकडे तोंड करुन तिने त्रिरत्न स्तवन म्हटले.
9) अपमानित अतिथी पानावरुन उठले आणि एका नास्तिकतेच्या उपस्थितीने अपवित्र झालेले अन्न थुंकून टाकून ते चालले होते. मेजवानीचा बेरंग झाल्यामुळे ब्राम्हणाने ब्राम्हणीची खरडपट्टी काढली.
10) आपल्या पतीला भोजन वाढताना तिने त्रिरत्नाचे स्तवन केले. "बुद्धांना वंदन असो, धम्माला वंदन असो, संघाला वंदन असो."
11) तिने असे स्तवन केल्यावर भारद्वाज ब्राम्हणास फार राग आला व तो म्हणाला, "चांडाळणी, प्रत्येक वेळी त्या बोडक्या बैरागड्याची स्तुती गात असतेस. थांब चांडाळणी, तुझ्या त्या गुरुला चांगलाच धडा शिकवतो."
12) धनंजननी म्हणाली, "हे ब्राम्हणा, सदैव मारयुक्त, सब्रम्ह अशा ह्या लोकात त्या अर्हत सम्यक सम्बुद्ध तथागतांना अशा रीतीने बोलू शकेल असा कोणी श्रमण, ब्राम्हण, देव अथवा पुरुष असेल असे मला वाटत नाही. तरीसुद्धा हे ब्राम्हणा, तू त्यांच्याकडे जा. तुला समजेलच."
13) तेव्हा तो गांजलेला व अप्रसन्न झालेला ब्राम्हण तथागतांचा शोध घेण्यास निघाला. त्यांच्या समोर आल्यावर त्याने मित्रत्वाने व विनयशीलतेने त्यांना अभिवादन केले व कुशलाची पृच्छा करुन तो एका बाजूला बसला.
14) अशा रीतीने बसल्यावर त्याने तथागतांना पुढीलप्रमाणे प्रश्न विचारला, "सुखी जीवनासाठी कशाची हत्या करावी? अधिक रडावे लागू नये म्हणून कशाची हिंसा करावी? असे काय आहे की ज्यांच्या हत्येचे तू सर्वात अधिक समर्थन करतो?"
15) तथागतांनी उत्तर दिले, "सुखप्रद जीवनासाठी क्रोधाची हत्या केली पाहिजे. अधिक रडावे लागू नये यासाठी क्रोधाची हिंसा केली पाहिजे. हे ब्राम्हणा, ज्याचे मूळ विषारी आहे, ज्याची परिणती संतापात आहे आणि ज्यात प्राण घातकी माधुर्य आहे, अशा क्रोधाची हिंसा केली पाहिजे. श्रेष्ठ जनांनी अशा प्रकारच्या हिंसेची प्रशंसा केली आहे. भविष्यकाळात अधिक शोक करावा लागू नये म्हणून त्या क्रोधाची तू हिंसा कर."
16) तथागतांच्या या उत्तराचे महत्त्व जाणून तो भारद्वाज बोलला, "तथागत, खरोखर अद्भुत! जशी पडलेली वस्तू कोणी उभी करावी किंवा जे आहे ते प्रकट करावे; अथवा मार्गभ्रष्टाला योग्य मार्ग दागवावा, किंवा ज्यांना नेत्र आहेत त्यांना बाह्य वस्तू दिसाव्यात म्हणून अंधारात दीप प्रज्वलीत करावा तसा नाना प्रकारांनी तथागत बुद्धांनी आपला सद्धर्म मला सांगितला. तथागत, मी बुद्ध, धम्म, संघ ह्यांचा आश्रय स्वीकारतो. मी गृहस्थाश्रमाचा त्याग करुन प्रव्रज्या घेतो."
17) अशा प्रकारे धंनजननीच केवळ तथागत बुद्धांची भक्त राहिली नाही, तर तिने आपल्या पतीलाही तथागतांचा अनुयायी बनविले.
Comments
Post a Comment