1. यशसची धम्मदीक्षा

भगवान बुद्ध आणि त्यांचा धम्म
~लेखक: डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर
*************************
दुसरा खंड- धम्मदीक्षेची मोहीम
*************************
भाग तिसरा- उच्चकुलीन व पवित्र व्यक्तींची धम्मदीक्षा
Conversion of the High and the Holy
*************************
1. यशसची धम्मदीक्षा
Conversion of Yashas
*************************

1) वाराणसी नगरात "यशस" नावाचा एक श्रीमंत सरदारपुत्र राहात होता. तो वयाने तरुण आणि दिसावयास अत्यंत देखणा होता. तो आपल्या आईवडिलांना अत्यंत आवडता होता. त्याच्याजवळ विपुल संपत्ती होती. त्याच्याजवळ मोठा लवाजमा असून त्याचे अंतःपूरही मोठे होते. तो आपला सर्व वेळ फक्त नृत्य, मद्यपान आणि विलासात घालवी.

2) काही काळ गेल्यानंतर त्या सर्व गोष्टींची त्याला शिसारी आली. "या गर्तेतून कसे बाहेर पडावे? असल्या जिण्यापेक्षा जीवनाचा अधिक चांगला असा एखादा मार्ग आहे काय?" काय करावे हे न कळल्यामुळे आपल्या पित्याचे घर सोडून जाण्याचे त्याने ठरविले.

3) एका रात्री त्याने पित्याचे घर सोडले आणि तो इकडे तिकडे भटकू लागला. फिरता फिरता तो इसिपतन/ ऋषीपतन (Isipathana) या ठिकाणाच्या दिशेने वळला.

4) थकवा आल्यावर तो खाली बसला आणि स्वतःशीच मोठमोठ्याने म्हणू लागला, "मी कुठे आहे? यातून आता मार्ग कोणता? अरेरे! काय ही दुर्दशा! केवढे हे संकट!"

5) ज्या दिवशी तथागतांनी पंचवर्गीय भिक्खूंना इसिपतन येथे पहिले प्रवचन दिले त्याच दिवशी रात्री हा प्रकार घडला. यशस इसिपतनला येत असतानाच तेथे राहत असलेले तथागत बुद्ध पहाटे उठून मोकळ्या हवेत इकडून तिकडे फेऱ्या घालीत होते. आपल्या भावना व्यक्त करीत येणाऱ्या त्या उमद्या तरुण यशसला बुद्धांनी पाहिले.

6) आणि त्याचा तो नैराश्याचा सूर ऐकून बुद्ध म्हणाले, "काही दुःख नाही की काही संकट नाही. ये, मी तुला मार्ग दाखवितो." आणि बुद्धांनी त्याला आपल्या धम्माचा उपदेश दिला.

7) यशसने जेव्हा तो उपदेश ऐकला तेव्हा तो हर्षभरित झाला. मग त्याने आपली सोनेरी पादत्राणे काढली व तो बुद्धांच्या सान्निध्यात जाऊन बसला आणि आदराने त्याने त्यांना वंदन केले.

8 ) बुद्धांचे शब्द ऐकून, 'तथागतांनी शिष्य म्हणून आपला स्विकार करावा' अशी यशसने तथागतांना विनंती केली.

9) नंतर बुद्धांनी त्याला बोलावून भिक्खू होण्याविषयी सांगितले. यशसने ते मान्य केले.

10) आपला पुत्र नाहीसा झाल्याचे समजल्यावर यशसच्या आईवडिलांना अत्यंत दुःख झाले. पित्याने त्याचा शोध लावण्यास सुरुवात केली. ज्या ठिकाणी बुद्ध आणि यशस भिक्खूच्या वेशात बसले होते त्या ठिकाणी यशसचा पिता आला आणि त्याने तथागतांना विचारले, "तथागत, माझा मुलगा यशस याला आपण पाहिले काय?" 

11) तथागत म्हणाले, "महाराज, आत या. आपल्या पुत्राला आपण भेटू शकाल." ते आत गेले आणि आपल्या पुत्राजवळ बसले. पण त्यांनी त्याला ओळखले नाही.

12) यशस आपल्याला कसा भेटला आणि प्रवचन ऐकल्यावर तो भिक्खु कसा झाला हे तथागतांनी त्यांना सांगितले. तेव्हा पित्याने पुत्राला ओळखले आणि आपल्या पुत्राने योग्य मार्ग स्वीकारल्याबद्दल त्याला फार आनंद झाला.

13) "बाळ यशस", पिता म्हणाला, "तुझी आई शोकाने आणि दुःखाने व्याकुळ झाली आहे. घरी परत ये आणि आपल्या आईला पुन्हा सुखी कर."

14) नंतर यशसने तथागतांकडे पाहिले आणि तथागत यशसच्या पित्याला म्हणाले, "यशसने पुन्हा त्या संसारी जगात जावे आणि पूर्वीप्रमाणेच ऐहिक सुखांचा उपभोग घ्यावा अशी आपली इच्छा आहे काय?"

15) आणि यशसच्या पित्याने उत्तर दिले, "जर माझा पुत्र यशस याला आपल्याबरोबर राहण्यात फायदा आहे असे वाटत असेल तर त्याला राहू द्या." यशसने भिक्खू म्हणून राहण्याचा निर्णय घेतला.

16) निरोप घेण्यापूर्वी यशसचा पिता म्हणाला, "तथागतांनी माझ्या घरी कुटुंबियांसमवेत भोजन करण्यास संमती द्यावी."

17) तथागतांनी आपली वस्त्रे परिधान करुन भिक्षापात्र घेतले आणि यशसबरोबर ते त्याच्या पित्याच्या घरी गेले.

18) तेथे पोहोचल्यानंतर यशसची आई, त्याची पूर्वायुष्यातील पत्नी यांना ते भेटले. भोजनानंतर तथागतांनी त्या कुटूंबातील सर्व मंडळींना आपल्या धम्माचा उपदेश दिला. तो ऐकून त्यांना फार आनंद झाला आणि त्यांनी त्या उपदेशाचे पालन करण्याचे वचन दिले.

19) वाराणसीतील श्रीमंत कुटूंबांतील यशसचे चार मित्र होते. विमल, सुबाहू, पुण्यजित, आणि गवांपती अशी त्यांची नावे होती.

20) यशसने बुद्ध आणि त्यांचा धम्म यांचा आश्रय घेतला आहे असे जेव्हा त्यांना समजले तेव्हा जे यशसच्या हिताचे तेच आपल्याही हिताचे आहे असे त्यांना वाटले.

21) म्हणून ते यशसकडे गेले आणि आपले शिष्य म्हणून आपला स्वीकार करण्याविषयी त्याने बुद्धांना प्रार्थना करावी असे त्यांनी त्याला सांगितले.

22) यशसने ते मान्य केले आणि तथागत बुद्धांकडे जाऊन तो म्हणाला, "कृपया तथागतांनी माझ्या चार मित्रांना आपला धम्मोपदेश करावा." तथागतांनी ते मान्य केले आणि यशसच्या त्या मित्रांनी धम्मदीक्षा ग्रहण केली.