1. भ्रुगुऋषींच्या आश्रमात

भगवान बुद्ध आणि त्यांचा धम्म~

लेखक: डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर

*********************

प्रथम खंड- "बोधिसत्त्व हे बुद्ध कसे झाले"
*********************

भाग तिसरा- नव्या प्रकाशाच्या शोधात
In Search of New Light

*********************
1. भ्रुगुऋषींच्या आश्रमात
Halt at Brighu's Ashram
*************************

 

1) इतर मार्गांचे अनुसरण करण्याच्या इच्छेने आलारकालाम यांची भेट घेण्यासाठी गौतमाने राजगृह सोडले.

2) मार्गात त्याला भृगुऋषींचा आश्रम दिसला व तो पाहण्याच्या इच्छेने त्याने आश्रमात प्रवेश केला.

3) सरपणासाठी बाहेर गेलेले आश्रमवासी ब्राम्हण हातांत सरपण, फुले आणि कुशाचे गवत घेऊन नुकतेच परतले होते. तपस्येत अग्रगण्य आणि बुद्धिमान असलेले ते आश्रमवासी आपापल्या पर्णकुटीत न जाता गौतमाला पाहण्यासाठी जमा झाले.

4) आश्रमवासीयांच्या आदर-सत्काराचा स्वीकार केल्यावर सिद्धार्थ गौतमाने आश्रमातील गुरुजनांना आदरपूर्वक वंदन केले.

5) सुज्ञ सिद्धार्थाने मोक्षाची इच्छा बाळगणाऱ्या व स्वर्गप्राप्तीसाठी निरनिराळ्या प्रकारची तपस्या करणाऱ्या तपस्व्यांनी भरलेला तो आश्रम पाहिल्यावर तो पलीकडे गेला.

6) त्या सौजन्यशील सिद्धार्थाने त्या पवित्र तपोवनात तपस्व्यांनी चालविलेल्या तपश्चर्येचे निरनिराळे प्रकार प्रथमच पाहिले.

7) त्यानंतर तपश्चर्येचे तंत्र आत्मसात केलेल्या भृगुऋषींनी गौतमाला तपश्चर्येचे निरनिराळे सर्व प्रकार व त्यांची फले पुढीलप्रमाणे समजावून सांगितली:

8) "पाण्यातून उत्पन्न होणारे, न शिजवलेले अन्न, कंदमुळे आणि फळे हेच पवित्र धर्मग्रंथात सांगितलेले साधुतस्व्यांचे अन्न होय. परंतु तपश्चर्येचे प्रकार मात्र भिन्न-भिन्न असतात."

9) "काही जण पक्ष्यांप्रमाणे दाणे टिपून आपली गुजराण करतात. काही जण हरणाप्रमाणे गवत खातात. तर काही जण सर्पाप्रमाणे हवेवर जगतात. जणू काय ते मुंग्यांची वारूळेच झाली आहेत."

10) "दुसरे काही जण महत्प्रयासाने दगड खाऊन आपली भूक भागवतात. तर काही जण आपल्याच दातांनी भरडलेले धान्य खातात. इतर काही जण दुसऱ्यांच्यासाठी अन्न शिजवल्यावर जर काही उरले तरच ते स्वतःसाठी ठेवतात."

11) "दुसरे काही जण आपल्या जटांचे भारे पाण्याने सतत भिजवून स्तोत्र गाऊन अग्नीला दोनदा अर्ध्य अर्पण करतात. आणखी काही जण माशाप्रमाणे पाण्यात बुडी मारुन राहतात. त्यांच्या शरीराला कासवे ओरबाडून काढतात."

12) "अशी तपश्चर्या काही काळ केल्यावर उच्च तपश्चर्येने स्वर्गप्राप्ती, तर कमी प्रतीच्या तपश्चर्येने मृत्यूलोक मिळतो. दुःख मार्ग अनुसरल्यामुळेच शेवटी त्यांना सुखप्राप्ती होते. असे म्हणतात की, दुःख हेच पुण्याचे मूळ आहे."

13) हे ऐकल्यावर गौतम म्हणाला, "अशा प्रकारचा आश्रम मी प्रथमच पाहत आहे. तुमचा हा तपश्चर्येचा नियम ही मला समजलेला नाही."

14) "या वेळी मी इतकेच सांगू शकतो की, तुमची ही तपश्चर्या स्वर्गप्राप्तीसाठी आहे; तर 'ऐहिक जीवनातील दुःखाचा विचार करावा व त्यावरील उपाय शोधून काढावा' अशी माझी इच्छा आहे. आपण मला जाण्याची आज्ञा द्या. सांख्य तत्वज्ञानाचा अभ्यास करावा, स्वतः समाधी मार्गाचे शिक्षण घ्यावे आणि माझा प्रश्न सोडविण्याच्या बाबतीत त्याची काही मदत होते किंवा काय ते पाहावे अशी माझी इच्छा आहे."

15) "याप्रमाणे तपश्चर्येत गुंतलेले असताना आपण मला अशा प्रकारे आश्रय दिला व आत्यंतिक दया दाखविली. परंतु मला आपणाला सोडून दूर जावे लागणार असा जेव्हा मी विचार करतो तेव्हा माझ्या आप्तस्वकीयांना सोडताना मला जसे दुःख झाले तसेच मला दुःख होते."

16) "मला येथे राहाणे आवडत नाही किंवा येथील एखाद्याच्या वर्तनात काही चूक झाली आहे म्हणून मी तपोवन सोडून जात आहे असे नव्हे. कारण पूर्वीच्या ऋषींनी सांगितलेल्या धार्मिक मार्गाने जाणारे आपण श्रेष्ठ ऋषी आहात."

17) "या विषयावर ज्यांचे प्रभुत्व आहे त्या आलारकालाम मुनींकडे जाण्याची माझी इच्छा आहे."

18) त्याचा निश्चय पाहून आश्रमप्रमुख भृगुऋषी म्हणाले, "राजपुत्रा, तुझे ध्येय हे खरोखरच शूराचे ध्येय आहे. तू तरुण असलास तरी स्वर्ग आणि मुक्ती यांचा तुलनात्मक संपूर्ण विचार करुन तू मुक्तीचा मार्ग अवलंबिला आहेस व ध्येयाने प्रेरित झाला आहेस. तू खरोखरच शूर आहेस."

19) "तू जे म्हणालास तेच तुझे निश्चित उद्दिष्ट असेल तर तू ताबडतोब विंध्यकोष्ठास जा. आलारकालाम ऋषी तेथे राहात आहेत. शाश्वत आंनदाचे पूर्ण ज्ञान त्यांनी मिळविले आहे."

20) "त्यांच्याकडून तुला त्या मार्गाचे ज्ञान होईल. परंतु माझा असा अंदाज आहे की, त्यांच्या सिद्धांताचा अभ्यास केल्यावर तुझे उदिष्ट त्याच्याही पलीकडील आहे असे तुला दिसून येईल."

21) गौतमाने त्यांचे आभार मानले आणि मुनिजनांना वंदन करुन तो निघाला. त्या मुनींनीही त्याला सन्मानपूर्वक निरोप देऊन ते आपल्या तपोवनात परत गेले.

🌷☘🌿🌸🌷🌸🌿☘🌷

*************************

क्रमश: .....

रोज वाचा, "बुद्ध आणि त्यांचा धम्म"

पुढील भागात:

भाग तिसरा - नव्या प्रकाशाच्या शोधात

२. सांख्य तत्त्वज्ञानाचा अभ्यास

*********************