2. धम्माला सद्धम्मरुप प्राप्त होण्यासाठी माणसाची योग्यता त्याच्या जन्मावरुन नाही तर कार्यावरुन ठरविण्याची शिकवण धम्माने दिली पाहिजे

भगवान बुद्ध आणि त्यांचा धम्म
~लेखक: डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर
*************************
तिसरा खंड- भगवान बुद्धांनी काय शिकविले
Book III- What the Buddha Taught
*************************
भाग पाचवा- सद्धम्म म्हणजे काय?
Part V- What is Saddhamma?
*************************
विभाग चार- धम्माला सद्धम्मरूप येण्यासाठी त्याने सामाजिक भेदाने उत्पन्न झालेले निर्बंध नाहीसे केले पाहिजेत
Section IV
Dhamma to be Saddhamma must Pull Down all Social Barriers
*************************
2. धम्माला सद्धम्मरुप प्राप्त होण्यासाठी माणसाची योग्यता त्याच्या जन्मावरुन नाही तर कार्यावरुन ठरविण्याची शिकवण धम्माने दिली पाहिजे
Dhamma to be Saddhamma must Teach that Worth and not Birth is the Measure of Man
*************************

1) *ब्राम्हणप्रणित चातुर्वर्ण्याचा सिद्धांत जन्मावर आधारित होता.*

2) *ब्राम्हण* म्हणजे ब्राम्हण आईवडिलांच्या पोटी जन्माला येणारा मनुष्य. *वैश्य* म्हणजे वैश्य आई वडिलांच्या पोटी जन्माला येणारा मनुष्य. *शूद्र* म्हणजे शूद्र आई वडिलांच्या पोटी जन्माला येणारा मनुष्य.

3) *ब्राम्हणांच्या मते माणसाचे मोठेपण त्याच्या जन्मापेक्षा दुसऱ्या कशावरही अवलंबून नाही.*

4) चातुर्वर्ण्याप्रमाणे हा सिद्धांतही तथागतांना घृणास्पद वाटत असे.

5) *त्यांचा सिद्धांत ब्राम्हणी सिद्धांताच्या अगदी विरूद्ध होता.* त्यांच्या सिद्धांताप्रमाणे माणसाचे मोठेपण त्याच्या जन्मावर अवलंबून नसून त्यांच्या अंगच्या योग्यतेवर अवलंबून आहे. (Worth and not Birth was the measure of a man)

6) ज्याप्रमाणे तथागतांनी आपला सिद्धांत मांडला, तो प्रसंग विशेष महत्वाचा आहे.

7) एकदा तथागत *अनाथ पिंडकांच्या जेतवनात* राहत होते. एके दिवशी दुपारी हातात भिक्षापात्र घेऊन त्यांनी *श्रावस्ती* नगरात भिक्षेसाठी प्रवेश केला.

8). त्यावेळी होमाग्नी प्रज्वलित करून यज्ञाची तयारी चालली होती. भिक्षाटन करता करता तथागत *अग्निक नावाच्या ब्राम्हणाच्या दारी आले.* त्याच्या घरी होमाग्नी पेटला होता. आहुतीची तयारी चालू होती.

9) तथागतांना आपल्या दाराशी येताना पाहून अग्निक रागाने म्हणाला, *"हे केशकुंचिता, थांब! तेथेच थांब!! हे करंट्या भिक्खू तेथेच थांब. हे दीनवृषला बहिष्कृत माणसा, तेथेच थांब."*

10) ब्राम्हणाचे हे शब्द ऐकून तथागत म्हणाले, "हे ब्राम्हणा, *वृषल (Outcast) कोणाला म्हणावयाचे?* माणूस कोणत्या कारणांनी बहिष्कृत ठरतो हे तुला माहित आहे काय?"

11) "नाही, गौतमा! *कोणाला वृषल (बहिष्कृत) म्हणावे आणि कोणत्या कारणांनी मनुष्य वृषल (बहिष्कृत, outcaste) ठरतो हे मला माहित नाही."*

12) तथागत त्याला म्हणाले, "वृषल कोणाला म्हणावयाचे याचे ज्ञान तुला झाल्यास काही वावगे होणार नाही." यावर अग्निक म्हणाला, "त्याचे ज्ञान मला व्हावे याचा जर आग्रहच तू धरीत आहेस तर सांग, तुला काय सांगावयाचे आहे ते!"

13) ब्राम्हणाची संमती मिळताच तथागत म्हणाले,

14) "जो मनुष्य स्वभावाने रागीट, दीर्घद्वेषी, निंदाप्रिय, मिथ्यादृष्टी आणि वंचक आहे त्याला वृषल (बहिष्कृत) समजावे."

15) *"जो सजीव प्राण्यांना, पशूंना आणि पक्ष्यांना उपद्रव करतो. ज्याच्या ठिकाणी सजीव प्राण्यासंबंधी अनुकंपा नाही, तो वृषल (बहिष्कृत) समजावा."*

16) "जो खेड्यापाड्यांना वेढा घालून त्यांचा नाश करतो आणि जो अत्याचारी म्हणून प्रसिद्ध आहे, तो वृषल समजावा."

17) *"जो गावात अथवा जंगलात, परक्याचे धन चोरीने हिरावून नेतो, तो वृषल समजावा."*

18) "जो ऋण घेऊन पळून जातो किंवा फेडीची मागणी केली असता तो तुमचे काही लागत नाही असे म्हणतो, तो बहिष्कृत समजावा."

19) *"जो एखाद्याला क्षुद्र वासनेने लुबाडतो व प्रसंगी त्यांची हत्याही करतो, तो बहिष्कृत समजावा."*

20) "जो साक्षीच्या वेळी स्वतःसाठी किंवा दुस-यासाठी किंवा द्रव्यलाभाच्या आशेने खोटे बोलतो, तो बहिष्कृत समजावा."

21) *"जो संमतीने अथवा बलात्काराने आप्त अथवा मित्रांच्या स्त्रियांशी मर्यादातिक्रमण करतो, तो बहिष्कृत समजावा."*

22) "जो स्वतः संपन्न असूनही गतयौवनात वृद्ध अशा मातापित्यांचे पोषण करीत नाही, तो बहिष्कृत समजावा."

23) *"जो चांगले कोणते म्हणून विचारले असता, वाईटाची सल्लामसलत देतो आणि कपटीपणाने शिकवितो तो बहिष्कृत समजावा."*

24) तथागतांचे हे शब्द ऐकून, त्यांना केलेल्या शिवीगाळीबद्दल त्या अग्निकाला आपली लाज वाटू लागली.