2. धम्मदीक्षा ही चमत्काराने करावयाची नाही

भगवान बुद्ध आणि त्यांचा धम्म
~लेखक: डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर
*************************
पाचवा खंड- संघ
Book V- The Sangh
*************************
भाग तिसरा- भिक्खूची कर्तव्ये
Part III- The Duties of The Bhikkhu
*************************
2. धम्मदीक्षा ही चमत्काराने करावयाची नाही
Conversion Not to be by Miracles
*************************

1) एकदा भगवान मल्लांच्या अनुपिय या गावी राहात होते. तेव्हा एकदा आपली चीवरे परिधान करून भिक्षापात्र घेऊन त्या गावी ते भिक्षेसाठी गेले.

2) भगवंतांनी असा विचार केला, ह्या सकाळच्या वेळेला अनुपिय गावात भिक्षेसाठी जाणे योग्य नाही.

3) तेव्हा ज्या उद्यानात परिव्राजक भग्गव राहात आहे त्या ठिकाणी जाऊन त्याला भेटावे.

4) म्हणून ते त्या उद्यानात गेले.

5) भग्गव्वाने त्यांना पाहिल्यावर त्यांना उद्देशून तो म्हणाला, "भगवान् यावे, आपले मी स्वागत करीत आहे. फार दिवसांनी आपण इकडे येत आहात. इथे हे आपणासाठी आसन सज्ज आहे. यावर बसावे."

6) भगवान आसनावर बसल्यावर भग्गव त्यांच्या शेजारी एका ठेंगण्या आसनावर बसला आणि तो परिव्राजक त्यांना म्हणाला,

7) "काही दिवसांपूर्वी लिच्छवी कुळातील सुनक्खत मजकडे येऊन म्हणाला, मी भगवंताचा त्याग केला आहे. मी त्यांना गुरु मानीत नाही. ही खरी गोष्ट आहे का?"

8). "लिच्छवी कुळातील सुनक्खताने तुला जे सांगितले ते सर्व खरे आहे."

9) (बुद्ध पुढे म्हणतात:) "हे भग्गव, काही दिवसांपूर्वी लिच्छवी कुळातील सुनक्खत मजकडे आला आणि म्हणाला, हे भगवान, मी आपला त्याग केला आहे. आजपासून मी आपणाला गुरु मानीत नाही.' तेव्हा मी त्याला विचारले, "हे सुनक्खत, तू मला गुरु मान असे मी कधी म्हटले होते काय?"

10) "सुनक्खताने उत्तर दिले, "नाही."

11) "किंवा तू तरी मला कधी असे म्हटले होतेस काय? भगवंत, मी आपणाला गुरु मानतो."

12) सुनक्खत म्हणाला, "नाही, मी असे कधीच बोललो नाही."

13) "जर मी तुला सांगितले नाही आणि तुही तशी इच्छा प्रदर्शित केली नाहीस तर मग मी तरी असा कोण आहे किंवा तू तरी असा कोण आहेस की, तू माझा त्याग करण्याच्या गोष्टी बोलाव्यास?"

14) "पण भगवान, आपण सामान्य माणसापेक्षा काही अद्भुत चमत्कार करून मला दाखवीत नाही."

15) "सुनक्खता, मी तुला कधी असे म्हटले होते काय, की मी तुला अद्भुत चमत्कार करून दाखवीन, तू माझा शिष्य हो.'

16) "नाही भगवान."

17) "किंवा तू तरी मला म्हणाला होतास का, की सामान्य माणसाच्या शक्ती पलीकडचा अद्भूत चमत्कार भगवान मला करून दाखवतील म्हणून मी त्यांचा शिष्य होईन."

18) "नाही, भगवान."

19) "जर मीही असे बोललो नाही व तूही असे बोलला नाहीस तर मग तू माझा त्याग करण्याच्या गोष्टी बोलतोस त्याला अर्थ काय?"

20) "माणसाला अद्भूत चमत्कार करता येतील किंवा नाही हे सिद्ध करण्यासाठी मी आपला धम्म शिकवीत नसतो. माझा धम्म हा माणसाला आपल्या दुःखाचा पूर्ण निरास कसा येईल हे शिकवतो. हा त्याचा उद्देश नाही काय?"

21) "अद्भूत चमत्कार दाखविले जावोत अथवा न दाखविले जावोत, तथागतांच्या धम्मोपदेशाचा उद्देश; 'जो तथागतांच्या धम्माचे अनुसरण करतो तो आपल्या दुःखाचा नाश करू शकतो' हा आहे."

22) "परंतु भग्गवा, सुनक्खत मला सारखा म्हणत राहिला. वस्तुजाताला प्रांरभ कसा झाला हे तथागत मला सांगत नाहीत."

23) "अरे सुनक्खता, मी कधी असे म्हटले आहे काय की, ये आणि माझा शिष्य हो. आणि मी तुला वस्तुजाताचा प्रांरभ (beginning of things) स्पष्ट करीन?"

24) "नाही, तथागत."

25) "किंवा तू असे कधी तरी म्हणाला होतास काय की, वस्तूजाताचा प्रारंभ कसा होतो हे मला तथागत शिकवतील म्हणून मी त्यांचा शिष्य होईन?"

26) "नाही, तथागत. असे मी म्हटले नाही."

27) "तू ही असे म्हटले नाहीस आणि मी ही तसे म्हटले नाही. मग तू त्याग करण्याची भाषा बोलतोस त्याचा अर्थ काय? माणसाच्या सर्व दुःखाचा व वाईटाचा निरास करण्याचा जो धम्म तो मी शिकवतो. त्याचा हेतू वस्तूजाताचा प्रारंभ कसा झाला हे शिकविण्याचा नसतो."

28) "वस्तूंचा आरंभ कसा झाला हे शिकवो अगर न शिकवो, दुःख निवारणासाठीच तथागत आपला धम्म शिकवीत असतात."

29) "मग सुनक्खत, वस्तूंचा प्रारंभ कसा झाला किंवा ते प्रांरभ रहित आहे हे तुला समजण्यात काय अर्थ आहे?"

30) "सुनक्खता, वज्जी लोकांत तू माझी अनेक प्रकारे प्रशंसा केली आहेस."

31) "सुनक्खता, वज्जी लोकांत तू अनेक प्रकारे धम्माची प्रंशसा केली आहेस."

32) "सुनक्खता, वज्जी लोकांत संघाचीही तू अनेक प्रकारे प्रशंसा केलेली आहेस."

33) "सुनक्खता, मी तुला असे सांगतो की, काही लोक तुजसंबंधी असे म्हणतील की, लिच्छवी कुळातील सुनक्खतास गौतमाच्या आदेशानुसार भिक्खूंचे पवित्र जीवन जगता आले नाही. त्याचे नियम पाळता आले नाहीत, म्हणून विनय झुगारुन देऊन तो दुर्वर्तन करु लागला आहे."

34) "भग्गवा, अशा रीतीने लिच्छवी कुळातील सुनक्खताला मी बोललो. तो धम्म आणि विनय यांचा त्याग करुन आता अधोगतीच्या मार्गाला लागला आहे."

35) सुनक्खताने धम्म आणि बुद्धाचा विनय यांचा त्याग केल्यावर तो लोकांना असे सांगू लागला: "बुद्धाच्या प्रज्ञा आणि बोधी (knowledge and insight) यात काहीच दैवी नाही (nothing superhuman). त्याने केवळ आपल्या बुद्धीच्या जोरावर एका वैयक्तिक सिद्धांताचा शोध लावला आहे आणि तो प्रतिपादन केला आहे. ऐकणाऱ्याने आपले दुःख निवारण्यासाठी त्याचे परिपालन व आचरण करीत राहावयाचे. त्यात दैवी असे काही नाही."

36) सुनक्खत अशा रीतीने बुद्धांची निंदा करण्याच्या हेतुने बुद्धांच्या सिद्धांतात गूढ अथवा दैवी असे काही नाही असे जे सांगत सुटे त्यात तथ्यांश होता. कारण तथागतांनी आपल्या धम्मप्रसारासाठी अलौकिकता अथवा चमत्कार (the superhuman or the miraculous) अशा कोणत्याही साधनांचा उपयोग केलेला नाही.