3. भिक्खू आणि ब्राह्मण
भगवान बुद्ध आणि त्यांचा धम्म
~लेखक: डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर
*************************
पाचवा खंड- संघ
Book V- The Sangh
*************************
भाग दुसरा- भिक्खू: बुद्धाची भिक्खूविषयी संकल्पना
Part II- The Bhikkhu: the Buddha's Conception of Him
*************************
3. भिक्खू आणि ब्राह्मण
The Bhikkhu and the Bramhin
************************
~लेखक: डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर
*************************
पाचवा खंड- संघ
Book V- The Sangh
*************************
भाग दुसरा- भिक्खू: बुद्धाची भिक्खूविषयी संकल्पना
Part II- The Bhikkhu: the Buddha's Conception of Him
*************************
3. भिक्खू आणि ब्राह्मण
The Bhikkhu and the Bramhin
************************
1) *भिक्खू आणि ब्राम्हण हे एकच काय? ह्या प्रश्नाचे उत्तर नकारार्थीच आहे.*
2) ह्या विषयावरील चर्चा कोणत्याही एका ठिकाणी आलेली नाही. ती सर्वत्र विखुरलेली आहे; परंतु भिक्खू आणि ब्राम्हण यांमधील भेद सारांशरूपाने असे देता येतील:-
3) ब्राम्हण हा पुरोहित असतो. जन्म, विवाह आणि मृत्यू यांचे आनुषंगिक संस्कार करणे हे त्याचे मुख्य कार्य होय.
4) माणसाला जन्मजात पाप चिकटलेले असते आणि त्याचे विधिपूर्वक प्रक्षालन करणे आवश्यक आहे- या कल्पनांमुळे, त्याप्रमाणेच ईश्वर आणि आत्मा या सिद्धांतावरील श्रद्धेमुळे हे संस्कार आवश्यक ठरले.
5) या संस्कारासाठी पुरोहिताची आवश्यकता आहे. *उलटपक्षी भिक्खू हा जन्मजात पाप, ईश्वर, आत्मा यांवर विश्वास ठेवीत नाही. ह्यामुळे संस्काराचे कारणच उरत नाही. म्हणून भिक्खू हा पुरोहित होत नाही.*
6) ब्राम्हण हा जन्माने ब्राम्हण असतो. *भिक्खू हा बनावा लागतो.*
7) ब्राम्हणाला जात असते. *भिक्खूला जात नसते.*
8). ब्राम्हण हा सदोदित ब्राम्हणच राहतो. कोणत्याही गुन्ह्याने वा पापाने ब्राम्हणाचे ब्राम्हणत्व लोप पावत नाही.
9) *परंतु भिक्खू एकदा भिक्खू झाल्यावर नेहमीच भिक्खू राहील असे नाही. भिक्खू हा बनविला जातो.* म्हणून जर त्याचे वर्तन भिक्खूपणाला योग्य नसेल तर त्याचे भिक्खुत्व हिरावून घेतले जाऊ शकते.
10) *ब्राम्हण व्हायला मानसिक अथवा नैतिक शिक्षणाची आवश्यकता नाही.* याच्याकडून केवळ अपेक्षा केली जाते ती ही की, त्याला आपल्या धर्मविधीची माहिती असावी.
11) *भिक्खूची परिस्थिती याच्या अगदी उलट आहे. मानसिक आणि नैतिक शिक्षण हे त्याच्या जीवनाला रक्तासारखे आवश्यक आहे.*
12) ब्राम्हणाला स्वतःसाठी वाटेल तितकी मालमत्ता जमविण्याची सवलत आहे. *भिक्खूला मात्र तसे करता येत नाही.*
13) हा दोहोंतील भेद लहानसहान नाही. मालमत्ता ही माणसाच्या मानसिक आणि नैतिक स्वातंत्र्याला मर्यादा घालून त्याच्या आचारविचारांना नियंत्रित करते. ती आचार-विचारांमध्ये संघर्ष निर्माण करते; म्हणून *ब्राम्हण परिवर्तनाच्या विरुद्ध असतात. कारण परिवर्तन म्हणजे त्यांच्या बाबतीत अधिकार व संपत्तीचा नाश ठरतो.*
14) *भिक्खू हा संपत्तिरहित असल्याने तो मानसिक व नैतिक दृष्ट्या स्वतंत्र असतो. प्रामाणिकपणा आणि सचोटी यांच्या आड स्वार्थी हेतू त्याच्या बाबतीत तरी येऊ शकत नाही.*
15) प्रत्येक ब्राम्हण ही स्वतंत्र व्यक्ती आहे. कोणत्याही धार्मिक संघटनेच्या नियमांनी तो बांधलेला नाही. आपले नियमन तो आपण स्वतःच करणारा. आपल्या जातीशी तो ज्या सामान्य हितसंबंधानी बांधलेला आहे ती हिते अगदी भौतिक असतात.
16) उलटपक्षी *भिक्खू हा सदैव संघाचा एक घटक असतो. संघाचा घटक असल्याशिवाय कोणी भिक्खू असू शकेल हे शक्य नाही.* भिक्खू हा स्वतःचे नियम स्वतःसारखे करीत नसून तो संघाने नियत्रित असतो. संघ ही एक आध्यात्मिक संघटना आहे. (The Sangh is a spiritual organisation.)
2) ह्या विषयावरील चर्चा कोणत्याही एका ठिकाणी आलेली नाही. ती सर्वत्र विखुरलेली आहे; परंतु भिक्खू आणि ब्राम्हण यांमधील भेद सारांशरूपाने असे देता येतील:-
3) ब्राम्हण हा पुरोहित असतो. जन्म, विवाह आणि मृत्यू यांचे आनुषंगिक संस्कार करणे हे त्याचे मुख्य कार्य होय.
4) माणसाला जन्मजात पाप चिकटलेले असते आणि त्याचे विधिपूर्वक प्रक्षालन करणे आवश्यक आहे- या कल्पनांमुळे, त्याप्रमाणेच ईश्वर आणि आत्मा या सिद्धांतावरील श्रद्धेमुळे हे संस्कार आवश्यक ठरले.
5) या संस्कारासाठी पुरोहिताची आवश्यकता आहे. *उलटपक्षी भिक्खू हा जन्मजात पाप, ईश्वर, आत्मा यांवर विश्वास ठेवीत नाही. ह्यामुळे संस्काराचे कारणच उरत नाही. म्हणून भिक्खू हा पुरोहित होत नाही.*
6) ब्राम्हण हा जन्माने ब्राम्हण असतो. *भिक्खू हा बनावा लागतो.*
7) ब्राम्हणाला जात असते. *भिक्खूला जात नसते.*
8). ब्राम्हण हा सदोदित ब्राम्हणच राहतो. कोणत्याही गुन्ह्याने वा पापाने ब्राम्हणाचे ब्राम्हणत्व लोप पावत नाही.
9) *परंतु भिक्खू एकदा भिक्खू झाल्यावर नेहमीच भिक्खू राहील असे नाही. भिक्खू हा बनविला जातो.* म्हणून जर त्याचे वर्तन भिक्खूपणाला योग्य नसेल तर त्याचे भिक्खुत्व हिरावून घेतले जाऊ शकते.
10) *ब्राम्हण व्हायला मानसिक अथवा नैतिक शिक्षणाची आवश्यकता नाही.* याच्याकडून केवळ अपेक्षा केली जाते ती ही की, त्याला आपल्या धर्मविधीची माहिती असावी.
11) *भिक्खूची परिस्थिती याच्या अगदी उलट आहे. मानसिक आणि नैतिक शिक्षण हे त्याच्या जीवनाला रक्तासारखे आवश्यक आहे.*
12) ब्राम्हणाला स्वतःसाठी वाटेल तितकी मालमत्ता जमविण्याची सवलत आहे. *भिक्खूला मात्र तसे करता येत नाही.*
13) हा दोहोंतील भेद लहानसहान नाही. मालमत्ता ही माणसाच्या मानसिक आणि नैतिक स्वातंत्र्याला मर्यादा घालून त्याच्या आचारविचारांना नियंत्रित करते. ती आचार-विचारांमध्ये संघर्ष निर्माण करते; म्हणून *ब्राम्हण परिवर्तनाच्या विरुद्ध असतात. कारण परिवर्तन म्हणजे त्यांच्या बाबतीत अधिकार व संपत्तीचा नाश ठरतो.*
14) *भिक्खू हा संपत्तिरहित असल्याने तो मानसिक व नैतिक दृष्ट्या स्वतंत्र असतो. प्रामाणिकपणा आणि सचोटी यांच्या आड स्वार्थी हेतू त्याच्या बाबतीत तरी येऊ शकत नाही.*
15) प्रत्येक ब्राम्हण ही स्वतंत्र व्यक्ती आहे. कोणत्याही धार्मिक संघटनेच्या नियमांनी तो बांधलेला नाही. आपले नियमन तो आपण स्वतःच करणारा. आपल्या जातीशी तो ज्या सामान्य हितसंबंधानी बांधलेला आहे ती हिते अगदी भौतिक असतात.
16) उलटपक्षी *भिक्खू हा सदैव संघाचा एक घटक असतो. संघाचा घटक असल्याशिवाय कोणी भिक्खू असू शकेल हे शक्य नाही.* भिक्खू हा स्वतःचे नियम स्वतःसारखे करीत नसून तो संघाने नियत्रित असतो. संघ ही एक आध्यात्मिक संघटना आहे. (The Sangh is a spiritual organisation.)
Comments
Post a Comment