3. भिक्खू आणि त्याच्या प्रतिज्ञा

भगवान बुद्ध आणि त्यांचा धम्म
~लेखक: डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर
*************************
पाचवा खंड- संघ
Book V- The Sangh
*************************
भाग पहिला- संघ
Part I- The Sangh
*************************
3. भिक्खू आणि त्याच्या प्रतिज्ञा
The Bhikkhu and His Vows
*************************

1) उपासक आणि श्रमणेर शीलप्रतिपालनाच्या अटीने आपणाला बांधून घेतो.

2) भिक्खू शील ग्रहण करतो ते व्रत म्हणून. शीलव्रताचे उल्लंघन करणार नाही अशी त्याला प्रतिज्ञा करावी लागते. उल्लंघन झाल्यास तो शिक्षेस पात्र ठरतो.

3) भिक्खू ब्रम्हचर्याची प्रतिज्ञा करतो.

4) भिक्खू चोरी न करण्याची प्रतिज्ञा करतो.

5) भिक्खू वृथा वल्गना न करण्याची प्रतिज्ञा करतो.

6) भिक्खू जीवहत्त्या न करण्याची प्रतिज्ञा करतो.

7) नियम ज्याची अनुज्ञा देत नाही त्या वस्तू जवळ न बाळगण्याची भिक्खू प्रतिज्ञा करतो.

8). भिक्खूंना खालील आठ वस्तू फक्त जवळ बाळगता येतात:

(1). शरीर आच्छदनासाठी तीन चीवरे; ती म्हणजे
    i) कंबरेस गुंडाळण्याचे आंतरवासक,
    ii) अंगावर घ्यावयाचे उत्तरासंग आणि
    iii) थंडीवाऱ्यापासून रक्षण करण्यासाठी संघाटी हे वस्त्र. 

(2). कमरपट्टा (करगोटा)
(3). भिक्षापात्र
(4). वस्तरा
(5). सुई धागा
(6). पाणी गाळण्याचा कपडा.

9) भिक्खू निर्धन राहण्याची प्रतिज्ञा करतो. अन्नासाठी त्याने भिक्षा मागितली पाहिजे. भिक्षेवरच त्याने आपली उपजीविका केली पाहिजे. दिवसातून एकच वेळ त्याने भोजन घेतले पाहिजे. ज्या ठिकाणी संघासाठी विहार बांधला नसेल त्या ठिकाणी त्याने झाडाखाली राहिले पाहिजे.

10) भिक्खू आज्ञापालनाची प्रतिज्ञा करीत नाही. आपल्याहून श्रेष्ठाचा मान राखणे, औपचारिक नम्रता दाखविणे, ह्या गोष्टी श्रमणेराकडून अपेक्षित असतात. भिक्खूची मुक्ती आणि गुरू म्हणून उपयुक्तता ही त्याच्या साधनेवर अवलंबून असते. त्याने वरिष्ठाच्याऐवजी धम्माची आज्ञा पाळावयाची असते. त्याच्या वरिष्ठाजवळ अलौकिक प्रज्ञा अथवा मोक्षदानाचे दैवी सामर्थ्य असते असे तो मानीत नाही. भिक्खूचे अधःपतन अथवा उद्धार हा त्याच्या स्वतःच्या स्वाधीन आहे. म्हणून त्याला विचारस्वातंत्र्य असले पाहिजे.

11) प्रतिज्ञाभंग घडल्यास भिक्खूच्या हातून पाराजिका हा दोष होतो. पाराजिका दोषास शिक्षा म्हणजे संघातून हकालपट्टी करणे.