6. काल्पनिक अनुमानावर आधारलेला धम्म हा धम्मच नव्हे
भगवान बुद्ध आणि त्यांचा धम्म
~लेखक: डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर
*************************
तिसरा खंड- भगवान बुद्धांनी काय शिकविले
Book III- What the Buddha Taught
*************************
भाग चवथा- धम्म म्हणजे काय नाही?
Part IV- What is Not- Dhamma?
*************************
6. काल्पनिक अनुमानावर आधारलेला धम्म हा धम्मच नव्हे
Dhamma based on speculation is not Dhamma
************************
*(१)*
~लेखक: डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर
*************************
तिसरा खंड- भगवान बुद्धांनी काय शिकविले
Book III- What the Buddha Taught
*************************
भाग चवथा- धम्म म्हणजे काय नाही?
Part IV- What is Not- Dhamma?
*************************
6. काल्पनिक अनुमानावर आधारलेला धम्म हा धम्मच नव्हे
Dhamma based on speculation is not Dhamma
************************
*(१)*
1) असे प्रश्न नेहमी विचारले जात. (१)मी गतयुगात होतो काय? (२)मी गतयुगात नव्हतो काय? (३)मी तेव्हा काय होतो? (४)मी काय होऊन काय झालो? (५)मी भविष्यकाळातही असेन काय? (६)मी भविष्यकाळात नसेन काय? (७)मी तेव्हा कोण असेन? (८)मी तेव्हा कसा असेन? (९)मी कोठून कोठे जाईन?
अथवा कदाचित आज तो आज स्वत्वासंबंधी साशंक होऊन विचारीत असेल:- i) मी (अस्तित्वात) आहे काय? ii) मी नाही काय? iii) मी काय आहे? iv) मी कसा आहे? v) माझे अस्तित्व कोठून आले? vi) ते कोठे जाणार?
2) विश्वासंबंधी विविध प्रश्न विचारले जात त्यांपैकी काही असे होते.
3) विश्व कसे निर्माण झाले? ते चिरंतन आहे काय?
4) पहिल्या प्रश्नाच्या उत्तरादाखल काही असे म्हणत की, प्रत्येक गोष्ट ब्रम्ह्याने निर्माण केली. दुसरे काही म्हणत, सर्व प्रजापतीने निर्माण केले आहे.
5) दुसऱ्या प्रश्नाचे उत्तर असे दिले जाई की, विश्व चिरंतन आहे (everlasting); काही म्हणत ते सान्त आहे; तर काही म्हणत ते अनंत आहे.
6) असल्या प्रश्नांना तथागतांजवळ थारा नसे. त्यांच्या मते केवळ असले प्रश्न चुकीचा विचार करणारेच लोक विचारू शकतात.
7) कारण अशा प्रकारच्या प्रश्नांची उत्तरे देणाऱ्यांच्या ठिकाणी सर्वज्ञता असली पाहिजे (omniscience) आणि ती कोणाच्याही ठिकाणी नाही.
8). तो म्हणत असे, "या प्रश्नांची उत्तरे देण्याइतका मी सर्वज्ञ नाही (not omniscient enough to answer these questions). जे काही जाणण्याजोगे आहे ते आपण सर्वच जाणतो असे कोणीच म्हणू शकणार नाही. किंवा एका विशिष्ट वेळी जे जाणण्याची आपण इच्छा करतो ते त्या वेळी आपण जाणलेले असतेच असे नाही. नेहमी काही तरी अज्ञातच राहते."
(There is always something that is unknown.)
9) याच कारणास्तव तथागत बुद्धांनी आपल्या धम्मात वरील प्रश्नविषयक सिद्धांताला स्थान दिलेले नाही.
10) जो धर्म असल्या सिद्धांताला आपल्या धर्माचा एक भाग समजतो तो बुद्धांच्या मते स्वीकारार्ह नाही.
*(२)*
1) भगवान बुद्धांच्या समकालीन आचार्यांनी ज्या सिद्धांतांना आपल्या धर्माचे आधार बनविले होते ते आत्मा आणि विश्वोत्पत्ती यासंबंधीचे होत.
2) आत्म्यासंबंधी ते काही प्रश्न विचारीत ते असे:-
(१) मी गतयुगात होतो काय? (२) मी गतयुगात नव्हतो काय? (३) मी तेव्हा काय होतो? (४) मी काय होऊन काय झालो? (५)मी भविष्यकाळातही असेन काय? (६)मी भविष्यकाळात नसेन काय? (७) मी तेव्हा कोण असेन? (८) मी तेव्हा कसा असेन? (९) मी कोठून कोठे जाईन?
अथवा कदाचित आज तो आपल्या स्वतःसंबंधी साशंक होऊन विचारीत असेल:- i) मी आहे काय? ii) मी नाही काय ? iii) मी काय आहे? iv) मी कसा आहे? v) माझे अस्तित्व कोठून आले? आणि ते येथून कोठे जाणार?
3) दुसरे काही आचार्य विश्वोत्पत्तीसंबंधीचा प्रश्न विचारीत.
4) काही म्हणत, ब्रम्हाने विश्व निर्मिले.
5) काही म्हणत, प्रजापतीने आत्मयज्ञाने ते निर्मिले (sacrificing himself).
6) इतर काही आचार्य दुसरेच प्रश्न विचारीत: "जग चिरंतन आहे काय? चिरंतन नाही काय? ते सान्त आहे काय? ते अनंत आहे काय? शरीर म्हणजे जीव आहे काय? शरीर एक वस्तू आहे आणि जीव ही दुसरी वस्तू आहे काय? सत्य ज्ञात्याला मृत्यूनंतर अस्तित्व आहे काय? त्याला मृत्यूनंतर अस्तित्व आहेही आणि नाहीही असे आहे काय? तो मृत्यूनंतर असत नाही व असत नाही असेही नाही?."
7) तथागत बुद्धांच्या मते असले प्रश्न फक्त चुकीचे लोकच विचारू शकतात.
8). तीन कारणास्तव बुद्धांनी या धार्मिक सिद्धांतांचा धिक्कार केला.
9) प्रथमतः या सिद्धांतांना धर्माचा एक भाग मानण्याचे कारण नव्हते.
10) दुसरे असे, या प्रश्नांची उत्तरे द्यायला अंगी सर्वज्ञता पाहिजे (required omniscience) आणि ती कोणाच्याही अंगी नसते. या गोष्टीवर त्यांनी आपल्या प्रवचनातून भर दिलेला आहे.
11) ते म्हणतात, एकाच वेळेला कोणालाही सर्वच दिसत नाही किंवा जाणता येत नाही. ज्ञानाला अंत नाही. कारण नेहमीच आधिकाधिक जाणायचे बाकी राहते.
(Knowledge is never final. There is always something more to be known.)
12) भगवान बुद्धांचा या सिद्धांतावरील तिसरा आक्षेप म्हणजे हे सर्व सिद्धांत केवळ काल्पनिक अनुमानाच्या रूपाचे आहेत. त्यांची कधीच कसोटी घेतलेली नसते; आणि त्यांना कधीही कसोटी लावता येत नाही.
13) अनिर्बंध कल्पनेचे ते परिणाम आहेत. त्यांच्यामागे वास्तवता अशी काहीच नाही.
14) शिवाय या काल्पनिक अनुमानांचा माणसा-माणसांच्या सबंधात काय उपयोग आहे? अर्थात काहीच नाही.
15) जगाची निर्मिती कोणी एकदाच केली आहे यावर भगवान बुद्धांचा विश्वास नव्हता. जगाची उत्क्रांती झाली आहे असे ते मानीत असत. (He believed that the world had evolved.)
अथवा कदाचित आज तो आज स्वत्वासंबंधी साशंक होऊन विचारीत असेल:- i) मी (अस्तित्वात) आहे काय? ii) मी नाही काय? iii) मी काय आहे? iv) मी कसा आहे? v) माझे अस्तित्व कोठून आले? vi) ते कोठे जाणार?
2) विश्वासंबंधी विविध प्रश्न विचारले जात त्यांपैकी काही असे होते.
3) विश्व कसे निर्माण झाले? ते चिरंतन आहे काय?
4) पहिल्या प्रश्नाच्या उत्तरादाखल काही असे म्हणत की, प्रत्येक गोष्ट ब्रम्ह्याने निर्माण केली. दुसरे काही म्हणत, सर्व प्रजापतीने निर्माण केले आहे.
5) दुसऱ्या प्रश्नाचे उत्तर असे दिले जाई की, विश्व चिरंतन आहे (everlasting); काही म्हणत ते सान्त आहे; तर काही म्हणत ते अनंत आहे.
6) असल्या प्रश्नांना तथागतांजवळ थारा नसे. त्यांच्या मते केवळ असले प्रश्न चुकीचा विचार करणारेच लोक विचारू शकतात.
7) कारण अशा प्रकारच्या प्रश्नांची उत्तरे देणाऱ्यांच्या ठिकाणी सर्वज्ञता असली पाहिजे (omniscience) आणि ती कोणाच्याही ठिकाणी नाही.
8). तो म्हणत असे, "या प्रश्नांची उत्तरे देण्याइतका मी सर्वज्ञ नाही (not omniscient enough to answer these questions). जे काही जाणण्याजोगे आहे ते आपण सर्वच जाणतो असे कोणीच म्हणू शकणार नाही. किंवा एका विशिष्ट वेळी जे जाणण्याची आपण इच्छा करतो ते त्या वेळी आपण जाणलेले असतेच असे नाही. नेहमी काही तरी अज्ञातच राहते."
(There is always something that is unknown.)
9) याच कारणास्तव तथागत बुद्धांनी आपल्या धम्मात वरील प्रश्नविषयक सिद्धांताला स्थान दिलेले नाही.
10) जो धर्म असल्या सिद्धांताला आपल्या धर्माचा एक भाग समजतो तो बुद्धांच्या मते स्वीकारार्ह नाही.
*(२)*
1) भगवान बुद्धांच्या समकालीन आचार्यांनी ज्या सिद्धांतांना आपल्या धर्माचे आधार बनविले होते ते आत्मा आणि विश्वोत्पत्ती यासंबंधीचे होत.
2) आत्म्यासंबंधी ते काही प्रश्न विचारीत ते असे:-
(१) मी गतयुगात होतो काय? (२) मी गतयुगात नव्हतो काय? (३) मी तेव्हा काय होतो? (४) मी काय होऊन काय झालो? (५)मी भविष्यकाळातही असेन काय? (६)मी भविष्यकाळात नसेन काय? (७) मी तेव्हा कोण असेन? (८) मी तेव्हा कसा असेन? (९) मी कोठून कोठे जाईन?
अथवा कदाचित आज तो आपल्या स्वतःसंबंधी साशंक होऊन विचारीत असेल:- i) मी आहे काय? ii) मी नाही काय ? iii) मी काय आहे? iv) मी कसा आहे? v) माझे अस्तित्व कोठून आले? आणि ते येथून कोठे जाणार?
3) दुसरे काही आचार्य विश्वोत्पत्तीसंबंधीचा प्रश्न विचारीत.
4) काही म्हणत, ब्रम्हाने विश्व निर्मिले.
5) काही म्हणत, प्रजापतीने आत्मयज्ञाने ते निर्मिले (sacrificing himself).
6) इतर काही आचार्य दुसरेच प्रश्न विचारीत: "जग चिरंतन आहे काय? चिरंतन नाही काय? ते सान्त आहे काय? ते अनंत आहे काय? शरीर म्हणजे जीव आहे काय? शरीर एक वस्तू आहे आणि जीव ही दुसरी वस्तू आहे काय? सत्य ज्ञात्याला मृत्यूनंतर अस्तित्व आहे काय? त्याला मृत्यूनंतर अस्तित्व आहेही आणि नाहीही असे आहे काय? तो मृत्यूनंतर असत नाही व असत नाही असेही नाही?."
7) तथागत बुद्धांच्या मते असले प्रश्न फक्त चुकीचे लोकच विचारू शकतात.
8). तीन कारणास्तव बुद्धांनी या धार्मिक सिद्धांतांचा धिक्कार केला.
9) प्रथमतः या सिद्धांतांना धर्माचा एक भाग मानण्याचे कारण नव्हते.
10) दुसरे असे, या प्रश्नांची उत्तरे द्यायला अंगी सर्वज्ञता पाहिजे (required omniscience) आणि ती कोणाच्याही अंगी नसते. या गोष्टीवर त्यांनी आपल्या प्रवचनातून भर दिलेला आहे.
11) ते म्हणतात, एकाच वेळेला कोणालाही सर्वच दिसत नाही किंवा जाणता येत नाही. ज्ञानाला अंत नाही. कारण नेहमीच आधिकाधिक जाणायचे बाकी राहते.
(Knowledge is never final. There is always something more to be known.)
12) भगवान बुद्धांचा या सिद्धांतावरील तिसरा आक्षेप म्हणजे हे सर्व सिद्धांत केवळ काल्पनिक अनुमानाच्या रूपाचे आहेत. त्यांची कधीच कसोटी घेतलेली नसते; आणि त्यांना कधीही कसोटी लावता येत नाही.
13) अनिर्बंध कल्पनेचे ते परिणाम आहेत. त्यांच्यामागे वास्तवता अशी काहीच नाही.
14) शिवाय या काल्पनिक अनुमानांचा माणसा-माणसांच्या सबंधात काय उपयोग आहे? अर्थात काहीच नाही.
15) जगाची निर्मिती कोणी एकदाच केली आहे यावर भगवान बुद्धांचा विश्वास नव्हता. जगाची उत्क्रांती झाली आहे असे ते मानीत असत. (He believed that the world had evolved.)
Comments
Post a Comment