7. भिक्खू आणि दोषपरीक्षा

भगवान बुद्ध आणि त्यांचा धम्म
~लेखक: डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर
*************************
पाचवा खंड- संघ
Book V- The Sangh
*************************
भाग पहिला- संघ
Part I- The Sangh
*************************
7. भिक्खू आणि दोषपरीक्षा
The Bhikkhu and the Trial of Offences
*************************

1) कसे वागायचे आणि कसे वागायचे नाही यासंबंधीचे नियम केवळ औपचारिक नव्हते. त्यांना कायद्याचे स्वरूप असून त्यात आरोप ठेवणे, न्यायपरीक्षा आणि शिक्षा यांचा अंतर्भाव होई. (definite charge, trial, and punishment.)

2) योग्य रीतीने नियोजिलेल्या न्यायमंडळाशिवाय भिक्खूंना शिक्षा करता येत नसे. (No Bhikkhu could be punished without a trial by a regularly constituted Court.)

3) हे न्यायमंडळ ज्या ठिकाणी भिक्खूच्या हातून अपराध घडला त्या ठिकाणी राहणाऱ्या भिक्खूंचे बनविलेले असे.

4) न्यायमंडळासाठी लागणारी भिक्खूंची आवश्यक संख्या उपस्थित असल्याशिवाय भिक्खूंची न्यायपरीक्षा होत नसे.

5) आरोप निश्चित असल्याशिवाय कोणत्याही न्यायपरीक्षेला कायदेशीर स्वरूप येत नसे. (a definite charge.)

6) कोणतीही न्यायपरीक्षा आरोपीच्या अनुपस्थितीत केल्यास तिला कायदेशीर स्वरूप येत नसे.

7) आरोपीला स्वतःच्या बचावाची पूर्ण संधी दिली नसल्यास कोणतीही न्यायपरीक्षा कायदेशीर मानली जात नसे.

8). ज्याच्यावरील आरोप सिध्द झाला आहे त्या भिक्खूला खालीलप्रमाणे शिक्षा देण्यात येई.

i) तर्जनीय कर्म (ताकीद देऊन सोडणे)
ii) नियस्सकर्म (वेडसर म्हणून जाहीर करणे)
iii) प्रव्राजनीय कर्म (संघातून हकालपट्टी)
iv) उत्क्षेपणीय कर्म (बहिष्कार)
v) परिवासकर्म (विहारांतून बाहेर घालविणे)

9) विहारातून बाहेर घालविल्यावर अब्भानकर्माचा उपयोग करता येत असे. अब्भानकर्म म्हणजे संघाचे रद्द केलेले सभासदत्त्व परत देणे. अब्भानकर्म हे विहारातून बाहेर घालविल्यानंतर भिक्खूने आपली वागणूक नीट ठेवून संघाचे समाधान केले आणि संघाने क्षमा केली तरच केले जात असे.