8. भिक्खू आणि अपराध स्वीकृती

भगवान बुद्ध आणि त्यांचा धम्म
~लेखक: डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर
*************************
पाचवा खंड- संघ
Book V- The Sangh
*************************
भाग पहिला- संघ
Part I- The Sangh
*************************
8. भिक्खू आणि अपराध स्वीकृती
The Bhikkhu and Confession
*************************

1) भिक्खूसंघविषयक जी अगदी नवीन आणि अपूर्व अशी संस्था तथागतांनी निर्मिली ती म्हणजे उपोसथ अथवा हातून घडलेल्या अपराधाची स्वीकृती ही संस्था होय. ( the introduction of Confession, called uposath.)

2) अपराध किंवा दोष यासंबंधी केलेल्या नियमांचे परिपालन करावयाला लावणे शक्य आहे हे तथागतांच्या लक्षात आले होते. परंतु ज्यांचे उल्लंघन झाले असता दोष अथवा अपराध घडत नसे असेही काही प्रतिबंध (restrictions) बुद्धांनी घालून दिले होते. त्यांच्या मते प्रतिबंधांचा शीलनिर्मिती आणि शीलसंवर्धन (building up of character and maintaining character) ह्यांच्याशी अतिशय दाट संबंध असल्यामुळे त्यांचेही परिपालन करणे अपराधासंबंधीच्या नियमांच्या परिपालनाइतकेच आवश्यक आहे.

3) परंतु या प्रतिबंधाचे परिणामकारक रीतीने परिपालन करण्याचा मार्ग त्यांना आढळेना. म्हणून त्यांनी लोकांसमोर या प्रतिबंधाच्या उल्लंघनाची उघड कबुली देणे हा उपोसथाचा प्रकार शोधून काढला. हा प्रकार म्हणजे भिक्खूची सदसदविवेकबुद्धी संघटित करून वाममार्गी त्याचे पाऊल न पडेल अशी काळजी घेणारी शक्ती निर्माण करणे.

4) उपोसथ अथवा अपराधाची कबुली देणे हे पतीमोख्ख या भिक्खू नियमांच्या उल्लंघनापुरते मर्यादित होते.

5) उपोसथासाठी त्या त्या ठिकाणच्या भिक्खूंची सभा भरवावी लागे. दर पंधरवड्यात अशा तीन सभा भरविल्या जात. पहिली चतुर्दशीला, दुसरी पंचदशी, आणि तिसरी अष्टमीला. त्या दिवशी भिक्खूला उपवास करावा लागे, म्हणूनच कबुलीच्या दिवसाला उपोसथ म्हणतात.

6) सभेत एक भिक्खू पतीमोख्खातील एकेक प्रतिबंध(नियम) वाचून दाखवी आणि उपस्थित भिक्खूंना उद्देशून तो म्हणे, 'तुम्ही स्तब्ध आहात यावरून तुमच्यापैकी कोणीही या प्रतिबंधनाचे उल्लंघन केलेले नाही असे मी गृहीत धरतो.' हे वाक्य त्रिवार उच्चारून तो मग पुढच्या प्रतिबंधाकडे वळे.

7) अशाच तऱ्हेची उपोसथाची सभा भिक्खुणी संघातही होई.

8). प्रतिबंध उल्लंघनाची कबुली दिल्यास पुढे आरोप ठेवून न्यायपरीक्षा चाले.

9) अपराध घडला असूनही एखाद्या भिक्खूने तो कबूल केला नाही, तर त्याला तो अपराध करताना ज्या भिक्खूने पाहिले असेल त्या भिक्खूने तो सभेत सांगावयाचा. असे झाल्यावर मग अपराधी भिक्खूवर आरोप ठेवून त्याच्या न्यायपरिक्षेला सुरुवात होई.

*भाग पहिला समाप्त*