9. जागरूकता, कळकळ आणि धैर्य (अप्रमाद आणि वीर्य)

भगवान बुद्ध आणि त्यांचा धम्म
~लेखक: डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर
*************************
चवथा खंड- धर्म (Religion) आणि धम्म
Book IV- Religion and Dhamma
*************************
भाग तिसरा- बौद्ध जीवनमार्ग
Part III- Buddhist Way of Life
*************************
9. जागरूकता, कळकळ आणि धैर्य (अप्रमाद आणि वीर्य)
On vigilance, earnestness and boldness
*************************

1) शहाणा मनुष्य आपल्या जागरूकतेने निष्काळजीपणा बाजूला सारून प्रज्ञेच्या, शहाणपणाच्या शिखरावर चढतो आणि दुःखविमुक्त होऊन तो तेथून दुःखात सापडलेल्या मानवजातीकडे पाहात असतो. शहाण्या माणसाच्या दृष्टीस मूर्ख हा पर्वतशिखरावरून दरीतील दिसणाऱ्या माणसासारखा आहे.

2) निष्काळजी लोकामंध्ये जागरूक, निद्रितांमध्ये जागृत असा तो शहाणा मनुष्य उमदा घोडा जसा अडेलतट्टूला मागे टाकून पुढे जात असतो तशी प्रगती करीत असतो.

3) निष्काळजीपणाच्या (negligence) अधीन होऊ नका. कामभोगापासून (lust) दूर राहा. जागरूक मनुष्य चिंतनशील असतो.
(the vigilant is given to meditation)

4) दक्षता (अप्रमाद), earnestness अमर आहे. अविचार (प्रमाद) मृत्यूचे पद आहे (heedlessness is way to death). अप्रमादी हे कधीच मरत नाहीत. उलट प्रमादी हे मृतवतच आहेत.

5) दुसरा हेतू कितीही मोठा असला तरी आपल्या ठरविलेल्या हेतूपासून विचलित होऊ नये. एकदा ध्येय हाताशी लागले की निग्रहाने ते धरून ठेवा. धम्मानुसार आचरण करण्याच्या ध्येयापासून ढळू नका.

6) सावधान-चित्त (watchful) राहा. आळस सोडा. सम्यक् मार्गाचा अवलंब करा. जो या जगात सम्यक् मार्गाचा अवलंब करतो तो खरोखरच सुखी असतो.

7) आळशीपणा म्हणजे अपयश, सुस्तपणा म्हणजे अपवित्रता. सतत प्रयत्न आणि सम्यक् दृष्टी ह्यांच्या साहाय्याने शरीरात घुसलेला आळशीपणा–हा विषारी बाण उपटून काढा.

8) प्रमादात फसू नका. विषयोपभोगात आसक्त राहू नका. अप्रमत्त बना व ध्यानात मग्न राहून विपुल सुख संपादन करा.

9) जो अप्रमत्त आणि जागरूक आहे, स्मृतिमान आहे, सुविचारपूर्वक काम करणारा आहे; जो संयमी आहे, जो विचारपूर्वक आचरण करणारा आहे, अप्रमत्त आहे व धम्मानुसार जीवन जगतो–अशा माणसाचे यश सारखे वाढत असते.